Ubat-ubatan memainkan peranan penting dalam menyembuhkan penyakit, mengawal gejala dan meningkatkan kualiti hidup. Namun begitu, setiap ubat — walaupun yang digunakan secara meluas — tetap mempunyai potensi untuk menyebabkan kesan sampingan ubat, atau dikenali secara klinikal sebagai Adverse Drug Reactions (ADR).
Ramai yang menyangka kesan sampingan hanya perkara biasa seperti mengantuk atau mual. Hakikatnya, sesetengah kesan sampingan ubat boleh menjadi serius dan mengancam nyawa, terutamanya jika tidak dikenali dan dirawat awal.
Dalam artikel ini, kita akan fahami apa itu ADR, jenis-jenis kesan sampingan, siapa yang berisiko, dan bagaimana untuk bertindak jika anda atau orang tersayang mengalaminya.
Apa Itu ADR (Adverse Drug Reaction)?
ADR merujuk kepada sebarang tindak balas berbahaya dan tidak dijangka yang berlaku selepas pengambilan ubat dalam dos biasa yang disyorkan. Ia bukan disebabkan oleh dos berlebihan atau salah guna, tetapi oleh reaksi badan terhadap ubat tersebut.
ADR boleh terjadi:
- Selepas dos pertama atau selepas penggunaan berterusan
- Dalam tempoh singkat atau berbulan-bulan selepas mula ubat
- Akibat interaksi antara dua atau lebih jenis ubat
Jenis-Jenis Kesan Sampingan Ubat
1. Kesan Sampingan Ringan (Mild ADR)
Biasanya tidak memerlukan rawatan kecemasan tetapi tetap perlu diberi perhatian.
- Rasa mengantuk
- Pening
- Loya atau muntah ringan
- Ruam kulit ringan
- Mulut kering
2. Kesan Sampingan Sederhana
Mungkin memerlukan perubahan dos atau penghentian ubat.
- Cirit-birit berterusan
- Bengkak pada muka atau anggota badan
- Demam tanpa sebab
- Gangguan tidur atau perubahan emosi ketara
3. Kesan Sampingan Serius (Severe ADR)
Boleh membawa kepada kemasukan ke hospital atau kematian jika tidak dirawat.
- Reaksi alahan teruk (anafilaksis)
- Kerosakan hati atau buah pinggang
- Gangguan jantung (degupan laju, tekanan darah rendah)
- Sindrom Stevens-Johnson (kulit menggelupas)
- Pendarahan dalaman
Kesemua ini merupakan kesan sampingan ubat yang memerlukan perhatian segera daripada profesional kesihatan.
Baca tentang Kecantikan disini : Sunscreen: Bukan Hanya Untuk Pagi, Tapi Sepanjang Hari!
Siapa Yang Lebih Berisiko Mendapat Kesan Sampingan Ubat?
Tidak semua orang akan mengalami ADR, tetapi terdapat kumpulan yang lebih berisiko:
- Warga emas – disebabkan perubahan metabolisme dan pengambilan banyak ubat serentak.
- Kanak-kanak – organ dalaman masih belum matang sepenuhnya.
- Pesakit kronik – contohnya pesakit buah pinggang atau hati.
- Individu dengan alahan ubat sebelum ini
- Pengguna ubat tanpa preskripsi atau produk herba tanpa kelulusan
Justeru, penting untuk pantau kesan sampingan ubat setiap kali anda mula mengambil ubat baru — termasuk suplemen atau ubat tradisional.
Contoh Reaksi Buruk Ubat Yang Dilaporkan Di Malaysia
Menurut data dari Bahagian Regulatori Farmasi Negara (NPRA), Malaysia menerima ribuan laporan ADR setiap tahun. Beberapa contoh reaksi buruk yang serius termasuk:
- Paracetamol – kerosakan hati jika diambil secara berlebihan.
- Antibiotik tertentu (seperti penicillin) – menyebabkan reaksi alahan teruk.
- Ubat kolesterol (statin) – boleh menyebabkan sakit otot atau kerosakan otot (rhabdomyolysis).
- Ubat anti-kejang – dikaitkan dengan ruam teruk dan gangguan darah.
Ini membuktikan bahawa walaupun ubat-ubatan ini biasa digunakan, ia tetap berpotensi memberi kesan buruk kepada individu tertentu.
Langkah Mengesan & Mengelakkan Kesan Sampingan Ubat
✅ Apa Yang Anda Boleh Lakukan:
- Maklumkan kepada doktor tentang sebarang alahan atau ubat yang sedang diambil.
- Periksa label ubat dan baca risalah maklumat ubat.
- Pantau kesan selepas pengambilan ubat baru, terutama dalam minggu pertama.
- Simpan jurnal ubat – catat masa ambil, dos, dan kesan yang dirasai.
- Elakkan berkongsi ubat dengan orang lain walaupun gejala sama.
Apa Perlu Dilakukan Jika Alami Reaksi Buruk?
Sekiranya anda mengalami kesan sampingan ubat, lakukan perkara berikut:
🆘 Jika serius (sukar bernafas, pitam, bengkak muka):
➡️ Dapatkan rawatan kecemasan segera di hospital.
⚠️ Jika ringan atau sederhana:
➡️ Hentikan ubat dan hubungi doktor atau ahli farmasi.
➡️ Laporkan kepada NPRA melalui sistem QUEST3+ atau aplikasi MyUBAT.
Pelaporan kesan sampingan amat penting untuk membantu pihak berkuasa memantau keselamatan ubat di pasaran dan melindungi pengguna lain.
Peranan Farmasi & NPRA Dalam Keselamatan Ubat
Di Malaysia, semua ubat berdaftar dikawal oleh NPRA. Namun, kesan sampingan ubat yang jarang berlaku mungkin hanya dapat dikesan selepas ubat digunakan secara meluas, maka:
- Farmasi komuniti memainkan peranan mendidik pengguna tentang cara pengambilan ubat dengan selamat.
- NPRA menerima dan menilai laporan ADR dari seluruh negara untuk tujuan keselamatan awam.
Sebagai pengguna, anda juga mempunyai hak untuk mengetahui kesan sampingan ubat dan mengambil tindakan sewajarnya jika ia berlaku.
Kesimpulan
Ubat sememangnya penting dalam rawatan penyakit, tetapi ia juga boleh mendatangkan mudarat jika tidak digunakan dengan betul. Oleh itu, kesedaran tentang kesan sampingan ubat dan kepentingan melaporkannya adalah langkah penting dalam menjaga keselamatan diri dan masyarakat.
Jangan anggap kesan sampingan sebagai sesuatu yang normal. Bertindak segera, berbincang dengan pakar, dan laporkan sebarang reaksi yang mencurigakan. Kesihatan anda bukan untuk dipertaruhkan.
Lebih banyak artikel menarik disini : Pertolongan Cemas untuk Dos Ubat Berlebihan
